Η παχυσαρκία είναι το πιο συχνό πρόβλημα διατροφής στο δυτικό κόσμο. Περίπου 250.000.000 άνθρωποι, δηλαδή το 7% του τρέχοντος παγκόσμιου πληθυσμού είναι παχύσαρκοι. Δύο με τρείς φορές περισσότεροι άνθρωποι είναι υπέρβαροι. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο αριθμός των παχύσαρκων παιδιών ανήλθε σε παγκόσμια κλίμακα, εντός του 2010 στα 43 εκατομμύρια.
Όσον αφορά τη χώρα μας, η σκληρή πραγματικότητα μάς θέλει μέσα στην πρώτη τριάδα με τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας παγκοσμίως. Σύγκριση των δεδομένων από μελέτες που διεξάχθηκαν σε σχολεία το 1997 και 1998 δείχνουν ότι οι ΗΠΑ, η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία είχαν τα υψηλότερα ποσοστά. Η παχυσαρκία στα παιδιά και τους εφήβους ραγδαία εξελίσσεται σε μια παγκόσμια επιδημία με τεράστιες προεκτάσεις στη δημόσια υγεία καθώς τα υπέρβαρα παιδιά γίνονται υπέρβαροι ενήλικες. Το 8% του ενήλικου πληθυσμού είναι υπερβολικά παχύσαρκοι όπως ορίζεται από το ΔΜΣ>30 και 25% των παιδιών και εφήβων είναι υπέρβαροι.
Η παχυσαρκία στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό έχει αναγνωριστεί σαν ένας από τους πέντε κυριότερους παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακής νόσου (οι άλλοι τέσσερις είναι η ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα, η δυσλιπιδαιμία, η υπέρταση και το κάπνισμα) αλλά και άλλων απώτερων και μακροχρόνιων επιπτώσεων αυξάνοντας τις πιθανότητες νοσηρότητας και θνητότητας στην ενήλικη ζωή. Οι επιπτώσεις αυτές φαίνεται να σχετίζονται τόσο με την παραμονή χρονικά- της παχυσαρκίας, όσο και με την κατανομή και ποσότητα τοπικού λίπους। Η κεντρικού τύπου παχυσαρκία, η δυσλιπιδαιμία, η αρτηριακή υπέρταση και η αντίσταση στην ινσουλίνη, το γνωστό δηλαδή μεταβολικό σύνδρομο, συνδέεται με την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης και στεφανιαίας νόσου. Η μελέτη Heart Study έδειξε ότι ο κίνδυνος αύξησης αρτηριακής πίεσης είναι μεγαλύτερος σε άτομα με συγκέντρωση λίπους γύρω από τη μέση (ανδροειδής τύπος παχυσαρκίας) παρά σε άτομα με κατανομή λίπους στους γλουτούς (γυναικοειδής τύπος). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κίνδυνος αρτηριακής πίεσης σε άτομα με γυναικοειδη σωματότυπο φαίνεται να μειώνεται κατά την περίοδο της εφηβείας ενώ σε άτομα με ανδροειδή να αυξάνεται ραγδαία καθώς αυξάνονται επίσης τα επίπεδα των χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών VLDL, LDL «κακή» χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων ενώ μειώνεται η «καλή» χοληστερόλη. Τα αγόρια επιδεικνύουν περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις στα λιπίδια του πλάσματος και αυτό επιδεινώνεται από επικίνδυνες συμπεριφορές όπως το κάπνισμα και την ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα. Ιδιαίτερα δε η περίοδος "λιπογενετικής έκρηξης" από 7-12 ετών θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμη καθώς η εμφάνιση παχυσαρκίας σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες παιδιών έχει συσχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, καρκίνου του παχέος εντέρου, κ.α. στην μετέπειτα ζωή τους. Παχυσαρκία στην ηλικία των 13 χρόνων είναι ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας παχυσαρκίας στον ενήλικα. Έτσι ο καλύτερος χρόνος για την αποφυγή ανάπτυξης υπέρβαρων παιδιών που θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες είναι το διάστημα μεταξύ 7-12 χρόνων. Περίπου το 50% των εφήβων με αυξημένο ΔΜΣ (95η εκατοστιαία θέση), γίνονται παχύσαρκοι ενήλικες. Αλλά και κατά την ίδια την παιδική και εφηβική ηλικία οι συνέπειες είναι πολλές: ορθοπεδικά προβλήματα, ιδιοπαθής ενδοκράνια υπέρταση, αποφρακτική άπνοια του ύπνου, χολολιθίαση, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και τέλος ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που συχνά επιμένουν και στην ενήλικη ζωή.
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη παιδικής παχυσαρκίας
Διατροφικοί παράγοντες- η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων κατά τη βρεφική ηλικία αλλά και αυξημένη πρόσληψη θερμίδων από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Κατανάλωση τροφών με χαμηλή θρεπτική αξία και πολλές θερμίδες, ιδιαίτερα πλούσιων σε λίπος (γλυκά, αναψυκτικά, παγωτά κτλ).
Ο χρόνος έναρξης του απογαλακτισμού (ο χρόνος του απογαλακτισμού επηρεάζει σημαντικά το ποσοστό σωματικού λίπους στην ηλικία των 7 χρόνων Σωματικό βάρος κατά την γέννηση. Κληρονομικότητα- Παχύσαρκοι γονείς Μειωμένη σωματική άσκηση.
Ψυχολογικοί παράγοντες. Σύνδεση συναισθηματικής κατάσταση με το φαγητό. Π. χ : τρώνε όταν στεναχωριούνται, έχουν στρες ή βαριούνται.
Χρησιμοποιώντας το φαγητό ως επιβράβευση ή τιμωρία απ τους γονείς. Π.χ. «Εάν διαβάσεις τα μαθήματα σου, μπορείς να φας όση τούρτα θέλεις…» ή «άκου τι σου λέω, γιατί θα σε βάλω να φας τις φακές με το ζόρι…»। Με αυτόν τον τρόπο «απομυθοποιούνται» κάποια φαγητά, ενώ εξυμνούνται κάποια άλλα.
Η διατροφική παρέμβαση για αλλαγή διατροφικών συνηθειών σε συνδυασμό με την αύξηση φυσικής δραστηριότητας αποτελούν παράγοντες αποτελεσματικής αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας. Η ισορροπημένη δίαιτα (σωστός προγραμματισμός και σχεδιασμός των γευμάτων, που θα περιλαμβάνουν στο σύνολο της ημέρας όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την σωστή ανάπτυξη του παιδιού ή του εφήβου) με ελαφρά μείωση της θερμιδικής πρόσληψης, είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Η διατροφική εκπαίδευση τόσο του παιδιού όσο και της οικογένειας γενικότερα, είναι απαραίτητη. Οι κακές συνήθειες των γονέων αντιγράφονται από τα παιδιά γι αυτό και είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσει όλη η οικογένεια σωστές διατροφικές συνήθειες. Η υιοθέτηση του Μεσογειακού προτύπου διατροφής και ο περιορισμός των έτοιμων τροφών και των γλυκών, αποτελεί πολύ συχνά το κλειδί για την εξασφάλιση της υγείας.
Η παχυσαρκία στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό έχει αναγνωριστεί σαν ένας από τους πέντε κυριότερους παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακής νόσου (οι άλλοι τέσσερις είναι η ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα, η δυσλιπιδαιμία, η υπέρταση και το κάπνισμα) αλλά και άλλων απώτερων και μακροχρόνιων επιπτώσεων αυξάνοντας τις πιθανότητες νοσηρότητας και θνητότητας στην ενήλικη ζωή. Οι επιπτώσεις αυτές φαίνεται να σχετίζονται τόσο με την παραμονή χρονικά- της παχυσαρκίας, όσο και με την κατανομή και ποσότητα τοπικού λίπους। Η κεντρικού τύπου παχυσαρκία, η δυσλιπιδαιμία, η αρτηριακή υπέρταση και η αντίσταση στην ινσουλίνη, το γνωστό δηλαδή μεταβολικό σύνδρομο, συνδέεται με την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης και στεφανιαίας νόσου. Η μελέτη Heart Study έδειξε ότι ο κίνδυνος αύξησης αρτηριακής πίεσης είναι μεγαλύτερος σε άτομα με συγκέντρωση λίπους γύρω από τη μέση (ανδροειδής τύπος παχυσαρκίας) παρά σε άτομα με κατανομή λίπους στους γλουτούς (γυναικοειδής τύπος). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κίνδυνος αρτηριακής πίεσης σε άτομα με γυναικοειδη σωματότυπο φαίνεται να μειώνεται κατά την περίοδο της εφηβείας ενώ σε άτομα με ανδροειδή να αυξάνεται ραγδαία καθώς αυξάνονται επίσης τα επίπεδα των χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνών VLDL, LDL «κακή» χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων ενώ μειώνεται η «καλή» χοληστερόλη. Τα αγόρια επιδεικνύουν περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις στα λιπίδια του πλάσματος και αυτό επιδεινώνεται από επικίνδυνες συμπεριφορές όπως το κάπνισμα και την ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα. Ιδιαίτερα δε η περίοδος "λιπογενετικής έκρηξης" από 7-12 ετών θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμη καθώς η εμφάνιση παχυσαρκίας σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες παιδιών έχει συσχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, καρκίνου του παχέος εντέρου, κ.α. στην μετέπειτα ζωή τους. Παχυσαρκία στην ηλικία των 13 χρόνων είναι ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας παχυσαρκίας στον ενήλικα. Έτσι ο καλύτερος χρόνος για την αποφυγή ανάπτυξης υπέρβαρων παιδιών που θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες είναι το διάστημα μεταξύ 7-12 χρόνων. Περίπου το 50% των εφήβων με αυξημένο ΔΜΣ (95η εκατοστιαία θέση), γίνονται παχύσαρκοι ενήλικες. Αλλά και κατά την ίδια την παιδική και εφηβική ηλικία οι συνέπειες είναι πολλές: ορθοπεδικά προβλήματα, ιδιοπαθής ενδοκράνια υπέρταση, αποφρακτική άπνοια του ύπνου, χολολιθίαση, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και τέλος ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις που συχνά επιμένουν και στην ενήλικη ζωή.
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη παιδικής παχυσαρκίας
Διατροφικοί παράγοντες- η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων κατά τη βρεφική ηλικία αλλά και αυξημένη πρόσληψη θερμίδων από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Κατανάλωση τροφών με χαμηλή θρεπτική αξία και πολλές θερμίδες, ιδιαίτερα πλούσιων σε λίπος (γλυκά, αναψυκτικά, παγωτά κτλ).
Ο χρόνος έναρξης του απογαλακτισμού (ο χρόνος του απογαλακτισμού επηρεάζει σημαντικά το ποσοστό σωματικού λίπους στην ηλικία των 7 χρόνων Σωματικό βάρος κατά την γέννηση. Κληρονομικότητα- Παχύσαρκοι γονείς Μειωμένη σωματική άσκηση.
Ψυχολογικοί παράγοντες. Σύνδεση συναισθηματικής κατάσταση με το φαγητό. Π. χ : τρώνε όταν στεναχωριούνται, έχουν στρες ή βαριούνται.
Χρησιμοποιώντας το φαγητό ως επιβράβευση ή τιμωρία απ τους γονείς. Π.χ. «Εάν διαβάσεις τα μαθήματα σου, μπορείς να φας όση τούρτα θέλεις…» ή «άκου τι σου λέω, γιατί θα σε βάλω να φας τις φακές με το ζόρι…»। Με αυτόν τον τρόπο «απομυθοποιούνται» κάποια φαγητά, ενώ εξυμνούνται κάποια άλλα.
Η διατροφική παρέμβαση για αλλαγή διατροφικών συνηθειών σε συνδυασμό με την αύξηση φυσικής δραστηριότητας αποτελούν παράγοντες αποτελεσματικής αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας. Η ισορροπημένη δίαιτα (σωστός προγραμματισμός και σχεδιασμός των γευμάτων, που θα περιλαμβάνουν στο σύνολο της ημέρας όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την σωστή ανάπτυξη του παιδιού ή του εφήβου) με ελαφρά μείωση της θερμιδικής πρόσληψης, είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Η διατροφική εκπαίδευση τόσο του παιδιού όσο και της οικογένειας γενικότερα, είναι απαραίτητη. Οι κακές συνήθειες των γονέων αντιγράφονται από τα παιδιά γι αυτό και είναι πολύ σημαντικό να αποκτήσει όλη η οικογένεια σωστές διατροφικές συνήθειες. Η υιοθέτηση του Μεσογειακού προτύπου διατροφής και ο περιορισμός των έτοιμων τροφών και των γλυκών, αποτελεί πολύ συχνά το κλειδί για την εξασφάλιση της υγείας.
Τόνια Γιαννακάκη
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
